Sen jest jedną z podstawowych potrzeb biologicznych, której nie da się zastąpić. Każdej nocy wchodzimy w różne jego fazy, ale to faza REM odgrywa szczególną rolę w utrzymaniu zdrowia mózgu. Choć przez lata kojarzono ją głównie z marzeniami sennymi, dziś wiadomo, że jest kluczowa dla wielu procesów neurologicznych, psychicznych i metabolicznych. W tym artykule wyjaśnię, dlaczego faza REM ma tak duże znaczenie dla regeneracji mózgu, oraz co może się dziać, gdy jej brakuje.
Na czym polega faza REM i dlaczego jest wyjątkowa?
Faza REM (Rapid Eye Movement) pojawia się po około 90 minutach od zaśnięcia i powtarza się kilkukrotnie w ciągu nocy. Charakteryzuje się intensywną aktywnością elektryczną mózgu, szybkimi ruchami gałek ocznych i jednoczesnym paraliżem mięśniowym, który zapobiega fizycznemu odtwarzaniu snów.
W tej fazie mózg działa w sposób zbliżony do stanu czuwania, ale jego aktywność skupia się na naprawie, przetwarzaniu i integracji informacji. To właśnie wtedy dochodzi do kluczowych procesów, takich jak konsolidacja pamięci czy stabilizacja połączeń synaptycznych. Co ciekawe, REM zajmuje około 20–25% całkowitego czasu snu dorosłego człowieka, ale jej brak może wywołać poważne skutki neurologiczne.
Badania pokazują, że niedobór tej fazy prowadzi do zaburzeń koncentracji, trudności w przyswajaniu nowych informacji oraz obniżonego nastroju. W skrajnych przypadkach może zwiększać podatność na rozwój depresji i innych chorób psychicznych.
Jak sen wpływa na mózg – mechanizm naprawy od środka
Sen to czas, kiedy mózg przełącza się z trybu działania na tryb regeneracji. W ciągu dnia gromadzimy ogromną liczbę bodźców, informacji i emocji. Dopiero podczas snu mózg zaczyna je porządkować, filtrować i scalać, tworząc z nich trwałe wspomnienia i sensowne struktury.
Jednym z kluczowych procesów zachodzących w nocy jest tzw. czyszczenie metaboliczne. W czasie głębokiego snu, ale również w fazie REM, aktywowany zostaje układ glimfatyczny, odpowiedzialny za usuwanie toksyn z przestrzeni międzykomórkowych w mózgu. To właśnie wtedy usuwany jest m.in. beta-amyloid – związek, który wiąże się z rozwojem choroby Alzheimera.
Dodatkowo w nocy dochodzi do stabilizacji połączeń synaptycznych – silne wspomnienia są wzmacniane, a mniej istotne informacje usuwane. To pozwala utrzymać sprawność poznawczą, uczyć się efektywniej i podejmować trafniejsze decyzje w ciągu dnia.
Regeneracja mózgu podczas snu – klucz do zachowania równowagi
Sen pełni funkcję naturalnego systemu naprawczego organizmu, a mózg jest jego największym beneficjentem. W nocy komórki glejowe usuwają zbędne produkty przemiany materii, a neurony odzyskują zdolność do skutecznego przesyłania impulsów. Ten proces jest szczególnie nasilony w fazie REM, gdy aktywność mózgu przypomina stan dzienny, ale nie jest zaburzana zewnętrznymi bodźcami.
Warto pamiętać, że mózg nie regeneruje się równomiernie przez całą noc. To właśnie faza REM odpowiada za naprawę struktur odpowiedzialnych za emocje, pamięć i koncentrację. U osób pozbawionych tej fazy snu obserwuje się spadek zdolności logicznego myślenia, kreatywności i stabilności emocjonalnej.
Długotrwały niedobór REM może również przyspieszać procesy neurodegeneracyjne. Badania wskazują, że osoby z zaburzeniami snu częściej cierpią na problemy poznawcze oraz wykazują większe ryzyko rozwoju chorób neuropsychiatrycznych.
Rola fazy REM w zdrowiu psychicznym – 5 najważniejszych funkcji
Faza REM odgrywa istotną rolę nie tylko w regeneracji mózgu, ale także w utrzymaniu równowagi psychicznej. Oto najważniejsze aspekty jej wpływu:
- Przetwarzanie emocji – faza REM pomaga „przepracować” silne emocje, obniżając ich ładunek emocjonalny i zmniejszając poziom stresu.
- Utrwalanie pozytywnych wspomnień – dzięki REM łatwiej kodujemy wspomnienia związane z sukcesami, przyjemnymi doświadczeniami i więziami społecznymi.
- Redukcja lęku – sen REM reguluje aktywność ciała migdałowatego, odpowiedzialnego za odczuwanie strachu i reagowanie na zagrożenia.
- Stabilizacja nastroju – osoby, które mają pełnowartościowy sen, rzadziej cierpią na huśtawki emocjonalne i lepiej radzą sobie z presją dnia codziennego.
- Wzmacnianie odporności psychicznej – regularny sen z pełnym cyklem REM zwiększa zdolność do radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami i wspiera procesy adaptacyjne.
Neurogeneza a sen REM – tworzenie nowych neuronów nocą
Przez wiele lat sądzono, że dorosły mózg nie jest w stanie produkować nowych neuronów. Dziś już wiemy, że proces neurogenezy zachodzi również u osób dorosłych, głównie w obrębie hipokampa – obszaru odpowiedzialnego za pamięć i orientację przestrzenną.
Co więcej, sen, a szczególnie faza REM, sprzyja powstawaniu nowych komórek nerwowych. W tej fazie aktywowane są geny biorące udział w tworzeniu i dojrzewaniu neuronów. To pokazuje, że sen nie tylko naprawia to, co uszkodzone, ale również wspiera rozwój nowych struktur.
Neurogeneza jest ściśle związana z plastycznością mózgu. Dzięki niej możemy się uczyć, zapamiętywać i adaptować do nowych sytuacji. Osoby śpiące regularnie i wystarczająco długo mają lepsze wyniki w testach poznawczych oraz większą odporność na stres.
Jak zadbać o fazę REM i zdrowie mózgu na co dzień?
- Śpij 7–9 godzin dziennie – to niezbędne, by przejść przez wszystkie fazy snu, w tym REM.
- Unikaj niebieskiego światła przed snem – ekran telefonu lub komputera hamuje produkcję melatoniny, zaburzając rytm dobowy.
- Zadbaj o stały rytm snu – kładź się i wstawaj o tej samej porze, nawet w weekendy.
- Unikaj alkoholu i kofeiny wieczorem – obie substancje pogarszają jakość snu i skracają fazę REM.
- Dbaj o aktywność fizyczną – regularny ruch sprzyja głębokiemu snu, ale unikaj intensywnego wysiłku tuż przed snem.
Faza REM – klucz do długowieczności mózgu
Sen nie jest luksusem – jest biologiczną koniecznością. Szczególnie faza REM pełni fundamentalną rolę w utrzymaniu zdrowia mózgu, zdolności poznawczych i stabilności psychicznej. To właśnie wtedy zachodzi najwięcej procesów naprawczych i regeneracyjnych.
Zadbaj o to, by Twój sen był pełnowartościowy. W ten sposób inwestujesz nie tylko w lepszą pamięć i koncentrację, ale również w długoterminowe zdrowie neurologiczne i emocjonalne. W świecie, który wciąż przyspiesza, zdrowy sen może stać się Twoją największą przewagą.
Odwiedź nasz profil Facebook – DNA Zdrowia
Przeczytaj również:
